|
Achtergrondinformatie zie: "Zeven Invalshoeken voor Vakdidactiek"
Samenvatting
Goed lezen bestaat uit drie onderdelen: waarnemen, aanvullen en interpreteren. Onderwijs in "leren lezen" is om die reden van groot belang. Lenie Kneppers geeft in haar artikel "Zelfstandig leren leren" (zie Factor D, nummer 4, 2011) aan hoe leerlingen kunnen samenwerken bij het formuleren van schema's die ordening brengen in de begrippen uit een moeilijke (economie)tekst. Een uitstekend voorstel, dat ook toepasbaar is voor het begrijpen van vraagstukken.
Voorbeeld 3.b bij blog nummer 3"
Expliciteren van het instructieproces tijdens het onderwijs"
Goed lezen bestaat uit drie onderdelen
Vraagstukken bij economie zijn allemaal gebaseerd op een begrippennetwerk. Er is een reeks data die samengevoegd moeten worden tot de waarde van de gevraagde grootheid, (bijvoorbeeld bereken de winst). Soms zijn tussenstappen nodig, soms zijn de netwerken onderdeel van grotere netwerken en soms zijn de relaties vastgelegd in formules, zodat tussenstappen verdwijnen. Dat vereist een actieve vorm van goed lezen.
Bijvoorbeeld:
Een ondernemer wil zijn winst berekenen en heeft de volgende data verzameld: de verkoopprijs is € 80,- per stuk, terwijl de inkoopprijs € 50,- per stuk is, de afzet is 400 stuks per maand, de constante kosten zijn € 5000,- per maand en aan variabele kosten komt daar nog € 10,- per verkochte eenheid bij.
Gevraagd: hoe groot is de winst?
Eerst moet voor de leerlingen duidelijk zijn om welke begrippen het gaat: wat zijn de data en welke grootheid moet berekend worden (dus waarnemen wat er op papier staat). Als er tussenstappen nodig zijn, moeten zij de namen van die tussenstappen toevoegen (aanvullen met wat logisch is in die situatie), Ook de relaties tussen de grootheden moeten zij vaststellen (ook dat is aanvullen).
Berekening van de winst volgens de bedrijfseconomie
Tot slot moeten de leerlingen een inschatting maken van de situatie (interpreteren van de context) en de betekenis vaststellen van de begrippen in de gegeven situatie (interpreteren wat in de gegeven context met een begrip bedoeld wordt). Daarna kunnen zij aan de oplossing van het vraagstuk beginnen. Bij bedrijfseconomie leidt de interpretatie tot een hele andere invulling van de begrippen dan bij de algemene economie.
Berekening van de winst volgens de algemene economie
Hier valt de inkoopprijs onder de variabele kosten per stuk
Leesstrategieën
Goed lezen bestaat dus uit drie onderdelen: waarnemen wat op papier staat, toevoegen wat vanzelfsprekend is voor de auteur en interpreteren wat de auteur bedoelt met de tekst die hij op papier heeft gezet. Het is belangrijk om dat regelmatig te zeggen in de klas.
Maar het gaat verder. Om het lezen te oefenen, is onderwijs in leesstrategieën nodig, zoals Lenie Kneppers uiteenzet. Leesstrategieën moeten niet alleen bij Nederlands, maar ook bij schoolvakken zoals Economie en Bedrijfseconomie geoefend en onderwezen worden.
Het schematiseren van vraagstukken is een goede manier om de netwerken van begrippen, die verstopt zitten in die vraagstukken, naar voren te halen. De bedoeling van een vraagstuk is om inzicht en begrip te bevorderen aan de hand van een getallenvoorbeeld (zie ook www.vakdidactiek-bedrijfseconomie.nl).
Eigenlijk zou een leerling zich na de afronding van een vraagstuk moeten afvragen: Wat moet ik van dit vraagstuk onthouden? Wat voegt het toe aan mijn kennis? Wat kan ik gebruiken op het proefwerk of op het examen? Dat betekent dat zij in de uitwerking van de som de getallen kunnen schrappen want die komen nooiit meer terug. Wat zij moeten onthouden zijn de termen die dan overblijven. Als zij die termen hebben opgeschreven.
Voor veel leerlingen gaat het echter vooral om de getallen. Het is maar de vraag of zij oog hebben voor de samenhang tussen de grootheden. Zij gaan ervan uit dat de correcte uitkomst het doel is van de berekening. Door de rekenmachine raken zij verward in het rekentechnische aspect van het vraagstuk. Getallen staan niet meer voor begrippen maar voor toetsen die je moet indrukken op een apparaat.
Verdere uitwerking
Een volledige analyse van het voorbeeld dat hier boven staat, is te vinden in mijn artikel: "Zelfstandig leren lezen".
Alle blogs over de zeven invalshoeken van vakdidactiek
In totaal zijn de volgende blogs verschenen, waarin de zeven invalshoeken voor vakdidactiek successievelijk terugkomen. Bij een aantal blogs zijn een of meer voorbeelden toegevoegd. Daarnaast is er een blog met achtergrond informatie over de zeven invalshoeken waarin onderdelen nader uitgewerkt of toegelicht staan om veelvuldige herhaling te voorkomen.
De zeven invalshoeken voor vakdidactiek (achtergrondinformatie):
- Becommentariëren en verbeteren van bestaande lesprogramma;
- Beschrijven van de mentale voorstelling die docenten hebben
van hun vak;
- Voorbeeld 2.a De namen van leerlingen leren;
- Expliciteren van het instructieproces tijdens het onderwijs;
- Voorbeeld 3.a De vele talen van de wiskunde;
- Voorbeeld 3.b Goed lezen bestaat uit drie onderdelen;
- Voorbeeld 3.c Het verborgen pad;
- Voorbeeld 3.d Het gebruik van eenheden;
- Voorbeeld 3.e Verpleegkundig rekenen bijvoorbeeld;
- Stimuleren van de motivering van leerlingen door de vorm
van het lesaanbod;
- Bevorderen van de zelfsturing van leerlingen door eigen
organisatie van het onderwijs;
- Analyseren van de problemen die leerlingen hebben met de stof;
- Voorbeeld 6.a Rekenen met procenten;
- Onderzoeken welke mentale modellen leerlingen ontwikkelen
en toepassen;
- Voorbeeld 7.a Onderzoek via hardop-denk-sessies;
- Voorbeeld 7.b Op zoek naar gokstrategieën.
- Voorbeeld 7.c Wanneer ken je een hoofdstuk?
Bronnen
- Norman, D.A., Gentner, D.R. & Stevens, A.L. (1976), Comments on
learning schemata and memory representation. In D. Klahr (ed.),
Cognition and Instruction, Hillsdale N.J. Lawrence Erlbaum Ass.
- Kneppers, L., Zelfstandig leren leren, Factor D, 2011, nummer 4.
- Van Dongen, H. en Van der Meche, E., Mentale Modellen, Factor D, 2022,
nummer 1, blz 13.
- Vernooij F., "Zelfstandig leren lezen". Factor D, 2012, nummer 2, blz 4.
nummer 2, blz.17.
- Vernooij, F., Een mentaal model van vakdidactiek. Factor D, 2022,
nummer 2, blz.17.
- Vernooij, F., Bedrijfseconomische begrippen en hun eenheden.
Zie: bedrijfseconomische-begrippen.nl.
Persoonsgegevens
Fons Vernooij was Vakdidacticus bedrijfseconomie en algemene economie bij het ILO in Amsterdam en is nu met pensioen. Hij beheert de website vakdidactiek.nl als onderdeel van zijn website onderwijsportaal.nl. Vanwege zijn achtergrond zijn veel voorbeelden ontleend aan de economische vakken.
Als vakdidacticus voerde hij in 1993 een promotieonderzoek uit. Zie: Vernooij, F., (1993), Het leren oplossen van bedrijfseconomische problemen. Proefschrift, te vinden op vakdidactiek-bedrijfseconomie.nl.
Deze blogs zijn een uitvloeisel van zijn artikel “Een mentaal model van vakdidactiek”, dat is verschenen in het blad Factor D (didactiek), veertigste jaargang, nummer 2 uit 2022. Dit artikel is te downloaden via www.fons-vernooij.nl/documenten/een-mentaal-model-van-vakdidactiek.pdf. |
